Cái câu xưa "Cá không ăn muối cá ươn" đã trở thành một sự thật không hề sai lầm. Nhưng câu "Con cãi cha mẹ trăm đường con hư" lại chỉ đúng một phần, vì không phải lúc nào cả quốc gia hay sống trong một gia đình hoàn hảo cũng có thể đảm bảo một môi trường chuẩn mực và đúng đắn.
Có đứa trẻ nào đó, họ bướng bỉnh, thích cãi, và có lúc chỉ biết nói ngược lại. Câu nói đó là những lời đồn thổi trong làng xóm, gia đình thường nói về những đứa trẻ được gọi là "hư", những đứa trẻ không nghe theo cha mẹ, không tuân thủ sự bảo dưỡng từ người lớn.
Nhưng trong việc gọi một đứa trẻ là "hư" chỉ vì cãi ngạo, lắm mồm, bướng bỉnh, có không ít trường hợp là do môi trường xung quanh chúng tạo nên.
Từ xưa, chúng ta chưa bao giờ sử dụng từ "phản biện". Đôi khi, ý kiến ngược lại với ý vua, trái với tập tục và quy tắc truyền thống sẽ bị đánh rớt, và người viết có thể bị trừng phạt nếu không tán thành với ý kiến chung.
Cao Bá Quát là một ví dụ điển hình. Ông là một nhà thơ và từng bảo vệ những tư tưởng ngông nghênh của mình và bị đày ải, tù tội vì những ý kiến không tuân thủ quy tắc của nhà nước.
Vào thời kỳ đầu thế kỷ 20, cụ Phan Châu Trinh đã phê phán những người có học không còn là trí thức, không còn là sĩ phu, vì họ quá tin tưởng ý kiến của vua và không có khả năng phản biện. Theo ông, không có phản biện thì không thể có sáng tạo, và không có sáng tạo thì xã hội chỉ trở nên dơ bẩn, tồi tàn.
"Cá không ăn muối cá ươn". Đúng quá! Nhưng "Con cãi cha mẹ trăm đường con hư" thì lại chỉ đúng một nửa thôi, vì ai dám chắc rằng một quốc gia, ông vua luôn là chuẩn mực đúng đắn, cũng như một gia đình cha mẹ luôn là chuẩn mực đúng đắn?
Có biết bao cha mẹ là tấm gương xấu về cái ác, về sự lười biếng, sự dối trá, lòng tham cho những đứa con. Với những lời giáo huấn của những bậc sinh thành như vậy buộc con cái phải nghe lời, noi theo, thuần phục ư? Câu trả lời ai cũng có thể dễ dàng nói được ngay: "Không thể. Vậy thì làm thế nào để những đứa trẻ trong những môi trường trên không trở nên hư hỏng như cha mẹ của chúng? Ai trang bị cho chúng vũ khí để tự bảo vệ trước cái xấu? Ai trang bị cho chúng sức mạnh của tư duy để biết phản biện lại cái xấu?"
Rất nhiều nhà giáo dục thừa nhận rằng, đây là một lỗ hổng rất lớn trong chương trình giáo dục trẻ em ở nước ta hiện nay. Đấy là chuyện phân biệt đúng, sai, bảo vệ mình trước cái xấu, còn vấn đề không kém phần quan trọng là nền giáo dục của ta trong xã hội, gia đình, nhà trường cũng thiếu vắng sự trang bị thói quen phản biện, khả năng phản biện, trí thức phản biện, văn hóa phản biện trước những gì mà đứa trẻ thấy không giống như chúng nghĩ, không giống như chúng mơ ước, để có một cách nghĩ khác, cách làm khác tốt hơn, hoàn thiện hơn, nhân văn hơn.
Vậy là đã đến lúc từ trong ghế nhà trường, những đứa trẻ ngoài việc được trau dồi kiến thức, niềm khát vọng, ước mơ, tình yêu tổ quốc, rất và rất rất cần học… cãi nữa. Học "cãi", dạy "cãi", biến "cãi" thành thói quen rồi nâng thành "tư duy sáng tạo" là cả một quá trình rèn luyện, học hỏi, thể nghiệm, bứt phá.
Nhưng, trước khi "dạy cãi" và "học cãi" thì phải "dạy hỏi" và "học... hỏi" đã. Các bậc cha mẹ đừng bao giờ đe nạt con: Hỏi gì mà hỏi lắm thế? Mày thì cái gì cũng cãi! Tại sao mày cứ thích nghĩ ngược lại vậy?... bởi những điều đe nạt ấy chính là hành động làm thui chột trí tuệ, sự phát triển của đứa trẻ. Một quốc gia sẽ trở nên bé nhỏ, tầm thường, nếu được hình thành bởi thế hệ trẻ với sự "ngoan ngoãn", "rập khuôn" cái gì cũng "dạ dạ vâng vâng" như thế!
Trẻ biết cãi chưa chắc đã hư - Giáo dục - Tâm sinh lý trẻ - Cách nuôi dạy con trẻ - Giáo dục trẻ em - Làm cha mẹ - Tâm lý trẻ em
Chúng ta hãy dạy con cái chúng ta cảm nhận và hiểu rõ những điều xung quanh, hãy trang bị cho chúng khả năng phản biện, và khám phá tư duy sáng tạo. Chỉ khi đó, chúng ta có thể xây dựng một thế giới tốt hơn và nhân văn hơn.
