Trong quá trình dạy môn hoá học, việc rèn luyện thao tác tư duy là rất quan trọng để phát triển khả năng tư duy sáng tạo và phân tích của học sinh. Bài viết này sẽ giới thiệu về các thao tác tư duy cụ thể và tầm quan trọng của chúng trong quá trình học tập.
Phân tích: Tách biệt và hiểu sâu về bản chất
Phân tích là quá trình tách ra các thành phần của một sự vật hoặc hiện tượng và hiểu về các dấu hiệu, thuộc tính và mối quan hệ giữa chúng theo một cách xác định. Đây là một thao tác tư duy rất quan trọng trong quá trình giải quyết vấn đề và nghiên cứu khoa học.
Ví dụ, để giải một bài toán hoá học, chúng ta cần phân tích các yếu tố của dữ kiện. Để đánh giá một cuộc cách mạng, chúng ta cần phân tích yếu tố lịch sử tạo nên cuộc cách mạng đó. Phân tích giúp chúng ta nhận thức trọn vẹn về các sự vật và hiện tượng.
Tổng hợp: Xác định tính chất thống nhất và tạo kiến thức mới
Tổng hợp là hoạt động tư duy nhằm xác định tính chất thống nhất của các yếu tố trong một sự vật hoặc hiện tượng. Thao tác này tạo ra một hiểu biết mới về thực tế và xác định các mối quan hệ giữa chúng.
Ví dụ, muối ăn (NaCl) là kết quả của quá trình tổng hợp giữa nguyên tố Cl và nguyên tố Na, nhưng không phải là tổng đơn giản của hai nguyên tố này. Tổng hợp có thể được thực hiện thông qua việc tác động vào sự vật và tổng hợp bằng tri thức và khái niệm có sẵn.
So sánh: Xác định sự giống nhau và khác nhau
So sánh là quá trình xác định sự giống nhau và khác nhau giữa các sự vật và hiện tượng. Trong hoạt động tư duy của học sinh, so sánh có vai trò quan trọng trong việc nhận thức bản chất của các sự vật và hiện tượng.
Việc tìm ra sự khác biệt sâu sắc và sự giống nhau của các sự vật hiện tượng là yếu tố quan trọng trong việc hiểu về bản chất của chúng. So sánh có thể được thực hiện thông qua quá trình quan sát trực tiếp hoặc thông qua tư duy.
Khái quát hoá: Tách biệt thuộc tính chung và tạo kiến thức mới
Khái quát hoá là hoạt động tư duy để tách biệt thuộc tính chung và các mối quan hệ chung, bản chất của sự vật và hiện tượng để tạo ra kiến thức mới dưới dạng khái niệm, định luật, quy tắc.
Từ khái quát hoá, chúng ta có thể nhận ra sự vật theo hình thức vốn có của chúng mà không phụ thuộc vào đặc điểm như độ lớn, màu sắc hay vị trí. Hoạt động khái quát hoá của học sinh phổ thông có ba mức độ: khái quát hoá cảm tính, khái quát hoá hình tượng khái niệm và khái quát hoá khái niệm.
Kết luận
Qua bài viết này, chúng ta đã được tìm hiểu về những thao tác tư duy quan trọng trong quá trình học tập môn hoá học. Phân tích, tổng hợp, so sánh và khái quát hoá là những công cụ mạnh mẽ để phát triển khả năng tư duy và hiểu biết của học sinh. Qua việc rèn luyện các thao tác tư duy này, chúng ta có thể trở thành những người đạt được thành công trong lĩnh vực này.
Chia sẻ với BQT website www.hoahoc.org - Thầy Ngô Xuân Quỳnh
