Ảnh minh họa: Lá Ngón
Lá ngón, hay còn được gọi là cây rút ruột, co ngón, hồ mạn trường, hồ mạn đằng hay đoạn trường thảo, cây xóa nợ (Gelsemium elegans) là một loài thực vật có hoa. Nó đã được phân loại trong họ Hoàng đằng (Gelsemiaceae) từ năm 1994[3].
Lịch Sử Phân Loại
Loài này ban đầu được mô tả khoa học bởi George Gardner và John George Champion vào năm 1849 với tên khoa học là Medicia elegans, và thuộc họ Mã tiền (Loganiaceae)[2][1]. Tuy nhiên, từ năm 1994 trở đi, nó được cho là thuộc họ Hoàng đằng (Gelsemiaceae)[3][4]. Cần phải phân biệt nó với một loài khác cũng được gọi là "lá ngón", nhưng chỉ ăn được trong một số vùng dân tộc thiểu số như Mường So[cần dẫn nguồn].
Đặc Điểm
Lá ngón là một loại cây leo thân quấn thường xanh, có chiều dài lên tới 12 m[5]. Nó phổ biến ở rừng núi Việt Nam, Ấn Độ, Indonesia, Lào, Malaysia, miền bắc Myanmar, bắc Thái Lan, cũng như một số tỉnh Trung Quốc và Đài Loan. Cây có khía trên thân và không có lông. Lá hình trứng mũi mác, đầu nhọn, dài khoảng 7-12 cm, mọc đối. Hoa màu vàng và mọc thành xim đầu cành hoặc kẽ lá. Quả là dạng nang thon elíp hoặc hình trứng, dài khoảng 1-1,4 cm, không có lông, màu nâu[5].
Độc Tính
Lá ngón chứa các ancaloit độc, trật tự độc giảm từ rễ, lá, hoa, quả và thân cây. Có tới 17 ancaloit đã được chiết ra từ lá ngón, trong đó có koumin, gelsenicin, gelsamydin I, gelsemoxonin và 19α-hydroxygelsamydin. Koumin là loại ancaloit có nồng độ cao nhất, và gelsenicin có độc tính cao nhất tính theo LD50 trên chuột[6]. Đối với con người, lá ngón được xem là một trong bốn loại cây có độc tính hàng cao nhất (thuốc độc bảng A), chỉ cần ăn ba lá là có thể gây tử vong[7].
Ngộ Độc và Tự Tử
Ngộ độc lá ngón là một vấn đề nghiêm trọng. Năm 2020, một nhóm 5 người ở xã Linh Hồ, huyện Vị Xuyên, Hà Giang đã ngộ độc sau khi ăn lá ngón trong canh sáng và đã phải nhập viện[cần dẫn nguồn]. Cây lá ngón ở Việt Nam có độc tính cao, nhiều người, đặc biệt là dân tộc thiểu số, sử dụng nó để tự tử. Số lượng người sống sót sau khi ngộ độc lá ngón rất ít, chỉ từ 3-5%, vì họ biết cách sơ cứu kịp thời và đúng cách[7].
Triệu Chứng Ngộ Độc
Người bị ngộ độc lá ngón thường có các triệu chứng như khát nước, đau họng, chóng mặt, hoa mắt, buồn nôn. Sau đó, các triệu chứng khác như mỏi cơ, thân nhiệt giảm, huyết áp giảm, răng cắn chặt, sùi bọt mép, đau bụng dữ dội, tim đập yếu, khó thở, đồng tử giãn và tử vong nhanh do ngừng hô hấp[7].
Giải Độc
Khi ngộ độc lá ngón hoặc ngộ độc qua đường tiêu hoá, việc giải độc nhanh chóng là rất quan trọng. Tại nhà, có thể uống nhiều nước và kích thích nôn bằng cách móc họng, dùng lông gà hoặc các biện pháp khác. Tuy nhiên, sau đó cần chuyển ngay đến cấp cứu tại bệnh viện để được cấp cứu và giải độc[11]. Theo một nghiên cứu khác, việc giã nhiều rau má hoặc rau muống lấy nước cốt, sau đó cho người bị ngộ độc uống, có thể giảm độc tính và sau đó chuyển đến bệnh viện cấp cứu[7].
Sử Dụng Y Học
Tại Trung Quốc, lá ngón được sử dụng để điều trị eczema, bệnh trĩ, nhiễm trùng răng, phong, nhọt ngoài da, chống tổn thương và co thắt. Tuy nhiên, do độc tính cao, việc sử dụng chỉ nên hạn chế trong các ứng dụng ngoài da[6].
Công Dụng Khác
Lá ngón cũng được sử dụng làm thuốc nhuộm tóc. Tuy nhiên, do độc tính cao, cần đảm bảo rằng thuốc nhuộm tóc được để xa tầm tay của trẻ em[6].
Kết Luận
Lá ngón là một loài thực vật độc đáo và đáng ngại. Nó không chỉ có tác dụng trong y học, mà còn mang lại nguy cơ ngộ độc nghiêm trọng cho con người. Vì vậy, cần nắm rõ về loài cây này để tránh nguy hiểm không đáng có.
