Tại nước ta có khoảng hơn 10 loại sâm quý được trồng phổ biến, trong đó có đẳng sâm. Không đắt như sâm ngọc linh, huyền sâm hay nhân sâm, đẳng sâm có giá bán hợp lý hơn nên được dùng rộng rãi. Dược liệu này có thể dùng để nấu các món ăn bổ dưỡng, làm bài thuốc chữa bệnh hay nấu nước uống hàng ngày. Cùng Nhà thuốc Long Châu tìm hiểu về vị thuốc quý đẳng sâm bạn nhé!
Đẳng sâm - Dược liệu quý trong Y học cổ truyền
Đẳng sâm (tên khoa học Codonopsis pilosula) còn được biết đến với các tên gọi khác như đảng sâm, hồng đẳng sâm,... Đây là loài thân cỏ, dây leo, thuộc họ hoa chuông, thường mọc tự nhiên ở các vùng núi cao, khí hậu quanh năm mát mẻ. Cây có thể leo bám vào cây cối hoặc các vật xung quanh, cũng có thể bò lan dưới mặt đất.
Đẳng sâm là loài lưu niên, sống khá lâu. Thân cây mọc từng cụm, bắt đầu phát triển vào mùa xuân. Lá cây hình trứng, đầu nhọn. Hoa màu trắng hoặc vàng mặt ngoài, mặt bên trong màu tím. Quả nhỏ, có hạt màu nâu. Bộ phận được dùng làm dược liệu của cây đẳng sâm chính là củ.
Rễ cây phình ra phát triển thành củ mọc sâu dưới lòng đất, hình dạng khá giống củ nhân sâm. Trên thân củ có các nốt sần. Củ đẳng sâm có mùi thơm nhẹ, vị ngọt đặc trưng.
Thu hái và chế biến đẳng sâm
Từ tháng 11 năm trước đến tháng 5 năm sau là thời điểm thích hợp để thu hoạch củ. Vào mùa đông năm thứ 2 là củ đẳng sâm đã đủ tiêu chuẩn để thu hoạch. Lúc này, lá cây úa vàng và rụng nhiều. Nếu thu hoạch vào thời điểm đầu mùa xuân năm sau, cần thu hoạch khi lá cây chưa nảy chồi non.
Để thu hoạch đẳng sâm, người ta cần đào sâu ít nhất khoảng 0,7m và cần tránh hết sức làm gãy củ hoặc làm trầy xước. Sau khi thu hoạch, củ được mang về rửa sạch đất cát. Củ đẳng sâm có thể dùng khi tươi.
Nếu muốn dùng đẳng sâm sấy khô, người ta mang ủ một đêm hoặc đồ đẳng sâm sao cho bốc hơi lên là được. Khi đẳng sâm mềm, người ta có thể bào mỏng từ 1 - 2mm rồi tẩm nước gừng. Việc này sẽ giúp giảm tính hàn trong củ. Sau đó, đẳng sâm được mang sao qua trước khi sử dụng. Đẳng sâm khô cần bảo quản kín, tránh ẩm mốc. Vị thuốc có vị ngọt nên cũng rất dễ bị mối mọt.
Đẳng sâm có thể dùng theo nhiều cách khác nhau như: Dùng để nấu các món ăn bổ dưỡng, kết hợp với các dược liệu khác làm bài thuốc chữa bệnh, sắc nước uống như trà hàng ngày, ngâm rượu đẳng sâm, ngâm đẳng sâm cùng mật ong,…
Lợi ích của đẳng sâm với sức khỏe
Vậy đẳng sâm có tác dụng gì? Theo Đông y, đẳng sâm có vị ngọt, tính bình, có tác dụng ích khí, dưỡng huyết, sinh tân, bổ trung, tiện tì. Đây là dược liệu được dùng để bồi bổ cơ thể chữa thể trạng mệt mỏi, kích thích tiêu hóa chữa kém ăn, chữa đại tiện lỏng, hư khí huyết, tỳ vị hư nhược,… Kế thừa những tinh hoa của Y học cổ truyền, Y học hiện đại đã nghiên cứu và khám phá ra nhiều thành phần quý cũng như công dụng của đẳng sâm như:
- Bổ sung năng lượng, phục hồi sinh lực, hỗ trợ tăng cân.
- Nâng cao đề kháng tự nhiên của cơ thể, dùng đẳng sâm đúng cách giúp cải thiện miễn dịch, giảm ốm vặt.
- Giảm cholesterol trong máu, phòng ngừa xơ vữa động mạch và các bệnh tim mạch.
- Kích thích lưu thông tuần hoàn máu, phòng ngừa và hỗ trợ điều trị thiếu máu.
- Đẳng sâm có chứa các thành phần có tính diệt khuẩn và được chứng minh có thể tiêu diệt một số loại vi khuẩn như: Tụ cầu khuẩn, khuẩn đại tràng, trực khuẩn lao.
- Thành phần saponin trong đẳng sâm có thể ngăn ngừa quá trình tổng hợp protein của vi khuẩn nên chống lại các phản ứng viêm trong cơ thể. Với khả năng kháng viêm, đẳng sâm giúp các vết thương nhanh lành hơn.
- Giúp làm lành các tổn thương trong niêm mạc dạ dày ở những người bị viêm loét dạ dày hay tổn thương dạ dày do rượu bia.
- Hỗ trợ điều trị chứng chướng bụng, đầy hơi, đi ngoài, đại tràng, hội chứng ruột kích thích,... giúp hệ tiêu hóa khỏe mạnh hơn.
- Đẳng sâm có thể giúp người bị huyết áp cao hạ huyết áp tự nhiên, giảm nguy cơ đột quỵ.
- Với bệnh nhân tiểu đường, đẳng sâm giúp cân bằng đường huyết, giảm nguy cơ mắc biến chứng tiểu đường.
- Với hàm lượng chất chống oxy hóa dồi dào, đẳng sâm không những giúp bảo vệ các tế bào khỏi quá trình oxy hóa giúp phòng ngừa bệnh mãn tính. Đây còn là vị thuốc có tác dụng dưỡng nhan của phái đẹp.
- Đảng sâm kích thích cơ thể sản xuất ra nhiều interferon có thể chống lại virus nên giảm mắc các bệnh ốm vặt do virus.
Các bài thuốc chữa bệnh bằng đẳng sâm
Có rất nhiều bài thuốc Đông y bồi bổ sức khỏe và chữa bệnh bằng đẳng sâm. Dưới đây là một số bài thuốc phổ biến nhất:
Bài thuốc dưỡng khí, hư tỳ, kém ăn Chuẩn bị hoàng kỳ, long nhãn, bạch truật, hắc táo, phục linh mỗi vị 160g, đẳng sâm, mộc hương 80g, cam thảo, đại táo mỗi vị 40g, đương quy, viễn chí mỗi loại 16g. Tất cả mang tán nhỏ, cho vào hũ thủy tinh bảo quản. Mỗi lần dùng 9g hòa tan với nước ấm để uống trước bữa ăn 2 tiếng.
Bài thuốc tăng cường thể lực Dùng 40g đẳng sâm cũng đương quy, long nhãn, ngưu tất mỗi vị 12g. Các vị thuốc mang sắc chung với nước thành nước thuốc và uống sau bữa ăn.
Bài thuốc ổn định hệ tiêu hóa Chuẩn bị đẳng sâm, thăng ma, bạch truật, sài hồ, trần bì, cam thảo mỗi loại 30g, đại táo, gừng tươi mỗi vị 12g, hoàng kỳ 100g, đương quy 2g. Các vị thuốc mang sắc chung với nước lấy nước thuốc uống.
Bài thuốc chữa kém ăn, người mệt mỏi, cơ thể suy nhược Chuẩn bị 16g đẳng sâm, 12g bạch truật, 4g cam thảo, 8g bạch phục linh mang sắc thuốc uống hàng ngày. Bạn cũng có thể mang các nguyên liệu đi tán thành bột. Mỗi lần dùng 20g bột pha với nước ấm uống.
Sử dụng đẳng sâm cần lưu ý gì?
Ngoài những bài thuốc trên đây, còn rất nhiều bài thuốc và cách sử dụng đẳng sâm khác nhau. Tuy nhiên, dù dùng đẳng sâm nấu ăn, đẳng sâm ngâm rượu, ngâm mật ong hay nấu nước uống, bạn cũng cần lưu ý những điều sau:
- Để sử dụng đẳng sâm một cách an toàn và có hiệu quả, bạn nên tham khảo trước ý kiến của bác sĩ, các thầy thuốc uy tín. Một số loại thuốc, thực phẩm chức năng hay thảo dược khác mà bạn đang dùng có thể gây ra những tương tác không mong muốn với dược liệu này. Khi dùng đảng sâm, không nên dùng quá 63g vì có thể làm loạn nhịp tim và gây cảm giác khó chịu ở trước tim.
- Đẳng sâm có thể sử dụng cho người già yếu, người mới ốm dậy, người kém ăn, người có hệ tiêu hóa không ổn định, người thường xuyên mất ngủ,… Tuy nhiên, phụ nữ mang thai và trẻ em dưới 1 tuổi không nên dùng đẳng sâm.
- Nếu chưa từng dùng đẳng sâm trước đó và không biết cơ thể có dị ứng thành phần nào trong dược liệu này không, bạn cũng cần chuẩn bị tinh thần cho các triệu chứng như: Buồn nôn, tiêu chảy, hạ đường huyết, mất ngủ,… Khi có bất cứ biểu hiện dị ứng nào, bạn cần ngưng sử dụng ngay lập tức.
- Nếu đang có vấn đề về sức khỏe, bạn nên tham khảo ý kiến thầy thuốc trước khi sử dụng đẳng sâm.
- Đẳng sâm hay còn được ví như nhân sâm của người nghèo, bởi thành phần trong đẳng sâm có thể mang lại nhiều lợi ích cho sức khoẻ. So với các loại sâm khác, đẳng sâm có giá thành rẻ hơn nên ai cũng có thể sử dụng. Mặc dù đẳng sâm mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Tuy nhiên, không nên tự ý sử dụng loại dược liệu này mà không tham khảo bác sĩ, nhất là các trường hợp thay thế nhân sâm trong các bài thuốc thành đẳng sâm.
Xem thêm:
- Trà đẳng sâm và công dụng đối với sức khỏe ít người biết
- Cao đẳng sâm - Sản phẩm chăm sóc sức khỏe từ dược liệu quý
